Złota era drewnianego teatrzyku
Kamishibai w formie jaka istnieje po dziś dzień pojawił się w Japonii w latach dwudziestych XX wieku, ale jego źródła sięgają długiej tradycji japońskich bajek obrazkowych.
Pod koniec lat dwudziestych XX wieku pojawiły się pierwsze drewniane sceny (jap. butai) wzorowane na parawanach używanych w teatrze marionetkowym.
Wędrowni Opowiadacze
Wielu opowiadaczy ( kamishibaiya, jap. 紙芝居屋 ) było poprzednio benshui, czyli narratorami filmów niemych, ale kiedy w Japonii zaczął rozwijać się film dźwiękowy, stracili pracę. Sztuka Kamishibai stała się źródłem ich utrzymania.
Aby publiczność wracała, opowiadacze czytali jedną, dwie opowieści a kolejną przerywali w najciekawszym momencie i zapraszali widownię na kolejny seans za kilka dni w tym samym miejscu, o tej samej porze…
Kamishibai (jap. 紙芝居 ) był sztuką ubogich zarówno widzów jak i wykonawców, bowiem jego rozwój przypadł na czasy kryzysu ekonomicznego lat trzydziestych i wielu artystów parało się nim jako jedyną możliwością zarobkowania. Publiczność z kolei za niewielkie pieniądze otrzymywała magiczne przeżycia artystyczne.
Wędrowni sprzedawcy cukierków i pączków mocowali składane sceny do rowerów, które w owym czasie, były najpopularniejszym środkiem lokomocji i w ten sposób przewozili je z wioski do wioski, z miasteczka do miasteczka. Używając tej przenośnej sceny i obrazków na tekturze tworzyli bajkowe spektakle w odcinkach.
Główną postacią przedwojennych opowieści Kamishibai był superbohater Ogon Bat – postać zaczerpnięta z japońskich legend.
Część opowieści było adaptacjami opowiadań niezwykle popularnego w owym czasie Juliusza Verne’a. Wielu autorów debiutowało jako ilustratorzy opowieści kamishibai, część z nich stała się po wojnie znanymi twórcami mangi, jak np. Mizuki Shigeru.
W zbiorach Międzynarodowego Muzeum Mangi w Kioto znajduje się największa kolekcja książek kamishibai z okresu “złotego wieku”
Popularność kamishibai została wykorzystana w czasie drugiej wojny światowej w celach propagandy wojennej. To wówczas pojawiły się pierwsze drukowane opowieści kamishibai wydawane w setkach egzemplarzy.
Czasy powojenne
W latach powojennych charakter opowieści kamishibai nieco zmienił się. Powstało pierwsze stowarzyszenie kamishibai, którego celem było krzewienie idei braterstwa, współpracy i pokoju przy pomocy teatru obrazkowego. Do tworzenia opowieści i ilustracji zaproszenie zostali artyści i autorzy.
Kamishibai stał się ważnym elementem edukacji najmłodszych, historie miały na celu pokazać dzieciom etyczny wymiar człowieczeństwa. Głównymi tematami opowieści stały się uniwersalne wartości takie jak współpraca, pokój na świecie, sprawiedliwość, prawda.
Kamishibai w formie ulicznych spektakli stało się trwałym elementem integracji społecznej oraz stanowiło masową i dostępną rozrywkę.
Kamishibai nie oparł się jednak zmianom cywilizacyjnym i ekspansji telewizji, zwanej w Japonii sic! denki kamishibai czyli elektronicznym papierowym teatrem. Kamishibai w wymiarze popularnej rozrywki ulicznej zniknął wraz z popularyzacją telewizji na przełomie lat 50 i 60 XX wieku.
Świat i kamishibai dzisiaj
W latach siedemdziesiątych 20 wieku Édith Montelle, bibliotekarka, propagatorka sztuki opowiadania, szefowa kolekcji „Le Miel des Contes” szwajcarskiego wydawnictwa Slatkine odkryła dla Europy kamishibai jako narzędzie edukacji i sposób na popularyzację czytelnictwa.
Montelle od lat szkoli bibliotekarzy i nauczycieli w sztuce opowiadania przy pomocy obrazkowego teatru kamishibai. Jest również autorką podręcznika na temat sztuki Kamishibai „La boîte magique” (Callicéphale, 2007) – książka ukaże się nakładem Wydawnictw Tibum.
Do Stanów Zjednoczonych trafił dekadę później, jego ambasadorem stała się nauczycielka Margaret Eisenstadt. Jej doświadczenia i eksperymenty pedagogiczne, prowadzone od lat 70-tych 20 wieku, stały się zalążkiem kamishibai w USA. Margaret Eisenstadt pracowała w Japonii, głównie wśród dzieci amerykańskich wojskowych, po powrocie do kraju zainicjowała wprowadzanie teatru ilustracji do rodzimego systemu edukacji. Założone przez nią Kamishibai for Kids, z powodzeniem działa w środowisku nauczycielskim oraz bibliotekarskim.
Kamishibai cieszy się coraz większym powodzeniem na całym świecie. Dostosowuje się do warunków kulturowych poszczególnych krajów, czerpie z tradycji literackich. Coraz częściej sięgają po kamishibai pedagodzy, nauczyciele, terapeuci, pedagodzy.
Polska
Kamishibai trafił do Polski jako ciekawostka już w latach osiemdziesiątych dzięki wymianom międzynarodowym bibliotekarzy. Jedną z osób, która już w tamtym czasie próbowała tworzyć własne kamishibai była Stanisława Niedziela z Miejskiej Biblioteki w Oświęcimiu artykuł St. Niedzieli_Guliwer_2012.
Na szerszą skalę pojawił się w Polsce po roku 2012 za pośrednictwem Wydawnictwa Tibum – odkryliśmy go na Konferencji UNESCO oraz na Międzynarodowych Targach książki w Bolonii. Urzekła nas ta metoda opowiadania i prezentacji książki.
Obecnie z naszymi książkami pracują nie tylko bibliotekarze ale również nauczyciele, lektorzy języków obcych, psycholodzy, logopedzi.
Nie zapominajmy jednak, że kamishibai to przede wszystkim świetna zabawa – do wykorzystania również w domu przez rodziców.
Możesz zacząć od małego teatrzyku – wycinanki.